Σύμβολο του αστικού πολιτισμού επί αιώνες, η γραβάτα απειλείται σήμερα ακριβώς λόγω αυτού.

Το 1789, κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επαναστάσεως, ένα κίνημα νεαρών Ιακωβίνων επεχείρησε να θέσει τέρμα στην έως τότε παντοκρατορία της γραβάτας. Εις μάτην. Η ονομασία του εφήμερου κινήματος ήταν «Sans cravate», δηλαδή «χωρίς γραβάτα». Είχε προηγηθεί η υιοθέτησις, επί Λουδοβίκου ΙΔ ́, μιας ενδυματολογικής καινοτομίας που εισήγαγαν οι μισθοφόροι κροατικής καταγωγής τους οποίους μόλις είχε προσλάβει. Οι Κροάτες, που έδωσαν την ονομασία στη γραβάτα εκ παραφθοράς, φορούσαν γύρω από τον λαιμό τους ένα λευκό ύφασμα που ενθουσίασε τον Λουδοβίκο ΙΔ ́ τόσο, ώστε να ονομάσει όλο το σύνταγμα Royal-Cravates.

Φαίνεται από τα αρχαιολογικά ευρήματα ότι οι Κροάτες δεν ήσαν οι πρώτοι. Στην Κίνα, και πιο συγκεκριμένα στο μαυσωλείο του αυτοκράτορος Τσιν, βρέθηκαν οι σοροί των στρατιωτών της αυτοκρατορικής φρουράς με έναν δεμένο μεταξένιο κόμπο γύρω από τον λαιμό. Την ίδια σχεδόν εποχή, δηλαδή τον 3ο αιώνα π.Χ., έχουμε την εικόνα των Ρωμαίων λεγεωνάριων που φορούν το focalium, ένα είδος εσάρπας γύρω από τον λαιμό.

Η χρυσή, το δίχως άλλο, εποχή της γραβάτας είναι η εποχή των δανδήδων στην Αγγλία, με ηγέτη τον Ωραίο Μπρούμελ, έναν κομψό Βρετανό που έλεγε χαριτολογώντας ότι «χρειάζονται ώρες προετοιμασίας για να εμφανιστεί κάποιος ατημέλητος». Τότε, τον 19ο αιώνα, η γραβάτα επιβαλλόταν διεθνώς ως υποχρεωτικό αξεσουάρ της ανδρικής αμφιέσεως. Ακόμη και η Ρωσική Επανάσταση δεν τόλμησε να τα βάλει μαζί της, εάν κρίνουμε από τους άψογους λαιμοδέτες του Βλαντίμιρ Ιλίτς Λένιν.

Η μεγάλη αμφισβήτησή της θα ξεκινήσει μετά το πέρας του Β ́ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν διάφοροι κομμουνιστές ηγέτες, όπως ο Μάο Τσε

Τουνγκ, θα την εξοβελίσουν από την γκαρνταρόμπα τους, εισάγοντας μια νέα μόδα, αυτήν του κινεζικού κοστουμιού. Παραλλήλως, με την εξέγερ- ση του Μάη του ’68 και τις αντιπολεμικές διαδηλώσεις στην Αμερική, η νεολαία των δύο αυτών χωρών θα δώσει το έναυσμα για μια ζωή χωρίς γραβάτα. Τα επέκεινα θα ζήσουμε στην Ελλάδα, το ’74, μετά τη Mεταπολίτευση, με τα αμπέχονα, τα ταγάρια και τα λαχούρια.

Κι ενώ όλα έμοιαζαν να επανέρχονται στην πρότερη κατάσταση, με την αστικοποίηση μεγάλων στρωμάτων του πληθυσμού επί ΠΑΣΟΚ, η άνοδος στην εξουσία ενός ριζοσπαστικού κόμματος της Αριστεράς θέτει εκ νέου εν αμφιβόλω τη γραβάτα. Το υπουργικό συμβούλιο στην ορκωμοσία της νέας κυβερνήσεως είναι διχασμένο. Οι μισοί υπουργοί, σεβόμενοι τον χώρο της ορκωμοσίας, το Προεδρικό Μέγαρο, και τον θεσμό, προσέρχονται με γραβάτα. Οι άλλοι μισοί, ομνύοντας στα φλάμπουρα της Αριστεράς, αρνούνται να τη φορέσουν. Ο πρωθυπουργός προχωρεί σε μια ουτοπική δήλωση, δίνοντας τον τόνο των πεποιθήσεών του: «Θα φορέσω γραβάτα μόλις διαγραφεί το χρέος». Στις συνόδους κορυφής της Ευρωπαϊκής Ενώσεως μοιάζει σαν τη μύγα μες στο γάλα, ανάμεσα στους γραβατωμένους συναδέλφους του. Ειρωνεία της σημειολογίας: Αρνείται μεν να φορέσει γραβάτα, επιλέγει όμως να την αντικαταστήσει με το απόλυτο σύμβολο του τζιτζιφιογκισμού, την pochette, το μαντιλάκι στην επάνω τσέπη του σακακιού.

Εις τας δυσμάς του βίου του ο πρόεδρος της Κούβας Φιντέλ Κάστρο, ίν- δαλμα των εγχωρίων κομμουνιστών, ενεφανίσθη με κοστούμι και υπέ- ροχο κόμπο στη γραβάτα, για να υποδεχθεί τον Πάπα της Ρώμης. Μόλις είχε πέσει το τελευταίο κάστρο των Sans cravate. Όπως έλεγε και ο Όσκαρ Ουάιλντ, «ο καλός κόμπος στη γραβάτα είναι το πρώτο σοβαρό βήμα στη ζωή».

του Χρήστου Ζαμπούνη

Photograph by Clive Arrowsmith