της Θεοδώρας Μήτσου

Ο Jean-Michel Basquiat είναι ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα. Γεννήθηκε στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης το 1960, από πατέρα από την Αϊτή και μητέρα από το Πουέρτο Ρίκο, και στα έντεκά του χρόνια μπορούσε να διαβάσει, να γράψει και να μιλήσει άπταιστα γαλλικά, ισπανικά και αγγλικά. Mεγάλωσε μέσα στην post-punk σκηνή του lower Manhattan και, αφού εγκατέλειψε το σχολείο στα δεκαεπτά του, εφηύρε τον χαρακτήρα «SAMO©» και έγραφε με σπρέι στους τοίχους της πόλης ποιητικά graffiti, σχολιάζοντας έντονα ζητήματα, όπως ο καταναλωτισμός, η θρησκεία ή η πολιτική.

Στη συνέχεια, παρουσίασε την πρώτη του καλλιτεχνική συλλογή στα είκοσί του, στην ομαδική έκθεση «New York/New Wave» στο P.S.1, το 1981. Η διάσημη έως σήμερα έκθεση συγκέντρωσε περισσότερους από 100 καταξιωμένους και εκκολαπτόμενους τότε καλλιτέχνες, μουσικούς, συγγραφείς και σκηνοθέτες από τη New Wave σκηνή, συμπεριλαμβανομένων των Andy Warhol, Keith Haring και Nan Goldin, και προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον τόσο στους καλλιτεχνικούς όσο και στους ευρύτερους κύκλους της ΝΥ. Το 1982, στην πρώτη του ατομική έκθεση στην γκαλερί Annina Nosei των ΗΠΑ, τα έργα του ξεπούλησαν σε μία νύχτα. Ακολούθησαν η ατομική έκθεση στην Gagosian Gallery στο Λος Άντζελες, μεταξύ πολλών, καθώς και πολυάριθμα αφιερώματα και εξώφυλλα στο καταξιωμένο περιοδικό τέχνης Artforum, που εκτόξευσαν την καλλιτεχνική του αξία.

Θεματικά, ο Basquiat αντλεί έμπνευση από την ανατροφή και τις ρίζες του. Ως νεαρός Αφροαμερικανός που ζούσε στη Νέα Υόρκη τη δεκαετία του ’80, επιστράτευε την τέχνη του για να καταδείξει και να επικρίνει τον συστημικό ρατσισμό, τις αυστηρές δομές εξουσίας και τις έννοιες των κοινωνικών τάξεων, όπως τα δεινά της αποικιοκρατίας και του ρατσισμού σε βάρος των Αφροαμερικανών. Αυτές οι προσωπικές του παρατηρήσεις, καθώς και εκείνες που αφορούν τον πλούτο και τη φτώχεια, δεν επικοινωνούνται ανοιχτά, αλλά, αντ’ αυτού, μέσω μοτίβων. Αναμφισβήτητα, το πιο εμβληματικό από αυτά είναι τα στέμματά του, που χρησιμεύουν και ως κριτική της τάξης και της φυλής, αλλά και ως σύμβολο της ιδιότητας του Basquiat. Οι πρωτόγονες, αλλά πολύπλοκες ζωγραφιές του είναι πλούσιες σε πολύχρωμες εικόνες και αμφιλεγόμενες φράσεις.

Παρά την έλλειψη ανώτερης καλλιτεχνικής εκπαίδευσης, οι συνθέσεις του αρχικά ίσως προβληματίζουν, αλλά στη συνέχεια ασκούν έντονη γοητεία στον θεατή. Ο Basquiat συντέλεσε σημαντικά στην εξέλιξη των κινημάτων του νεοεξπρεσιονισμού και του πριμιτιβισμού. Μετά τον θάνατο του Andy Warhol, το 1987, βυθιζόταν όλο και περισσότερο στην κατάθλιψη και φλέρταρε έντονα με την ηρωίνη. Μέχρι τον θάνατό του από υπερβολική δόση, το 1988, αξιόλογες προσωπικότητες που ο ίδιος θαύμαζε, όπως ο David Bowie και ο Keith Haring, θεωρούνταν πλέον τόσο θαυμαστές όσο και φίλοι του. Του άρεσε να σχεδιάζει βιαστικά, να αλλάζει, να επεμβαίνει ξανά και να διορθώνει τον εαυτό του. Η καλλιτεχνική του μέθοδος –τα ανοιχτά βιβλία στο πάτωμα του στούντιο, τα αρχεία μουσικής και η πάντα ανοιχτή τηλεόραση– θα μπορούσε κανείς να πει ότι ήταν τρόπον τινά προπομπός του κατακλυσμού πληροφοριών της σημερινής ψηφιακής μας κουλτούρας. Ο Basquiat απείχε πολύ από το νεανικό παραβατικό στερεότυπο. Με βαθιά αγάπη για την jazz και την ποίηση, συμμετείχε στην πολιτιστική αναγέννηση που ανθούσε στη Νέα Υόρκη. Στην πραγματικότητα, ενσωμάτωσε την αγάπη του για την ποίηση στα έργα τέχνης του, τοποθετώντας κείμενο πάνω στις εικόνες του.

Κατά τη διάρκεια της σύντομης καριέρας του, κατάφερε να εδραιωθεί τόσο στην αμερικανική όσο και στην παγκόσμια καλλιτεχνική σκηνή, αφήνοντας το χαρακτηριστικά μοναδικό του αποτύπωμα. To 2017, σε δημοπρασία του οίκου Sotheby’s, το έργο του Basquiat με τίτλο «Untitled», 1982, έγινε το έκτο πιο ακριβό έργο που είχε πουληθεί ποτέ σε δημοπρασία, στα 110,5 εκατομμύρια δολάρια, καθιστώντας το ιστορικά το πιο ακριβό αμερικανικό έργο ζωγραφικής. Ο πίνακας απεικονίζει ένα μαύρο κρανίο φθαρμένο, με μακριές κόκκινες, ακανόνιστες γραμμές, με θυμωμένα μάτια, που δείχνει απειλητικά τα δόντια του, ως αντίθεση σε έναν μπλε τοίχο graffiti όπου κάποιος έχει κάνει αριθμητικούς υπολογισμούς.

Αν και «έφυγε» σε ηλικία μόλις 27 ετών, έφτασε σε ένα πρωτοφανές επίπεδο φήμης, κληροδοτώντας χιλιάδες πίνακες και σχέδια. Το έργο του παραμένει ιδιαίτερα σημαντικό, δεδομένου του ευρύτερου κοινωνικού και πολιτικού κλίματος, ενώ καλλιτέχνες με διαφορετικές καταβολές συνεχίζουν να θεωρούν τα έργα του σημείο αναφοράς και ερμηνείας. Η αληθινά μοναδική ποιότητα της δουλειάς του, τα θέματα που έχει επικοινωνήσει και η δυναμική του οπτική σε φλέγοντα ζητήματα συνεχίζουν να προκαλούν αμείωτο ενδιαφέρον παγκοσμίως.

Photos by Lee Jaffe/Getty Images/Ideal Image