Το άρθρο χρονολογείται από τον Απρίλιο του 1984 και φιλοξενήθηκε στη γαλλική εφημερίδα «Libération». Φέρει τον τίτλο «Αλέξανδρος Ιόλας, ο μέγας» και είναι ολοσέλιδο. Παρότι το έντυπο καλοβλέπει την άνοδο των σοσιαλιστών στην εξουσία, τόσο στη Γαλλία όσο και στην Ελλάδα, όμως δεν έχει λογοκρίνει ακολούθως τη ρηξικέλευθη τοποθέτηση του Ιόλα για την ελληνική πολιτική σκηνή: «Ετοιμάζω ένα μουσείο στη Θεσσαλονίκη για τον ελληνικό λαό. Καμία σχέση με την κυβέρνηση, το Υπουργείο Πολιτισμού και όλες αυτές τις γελοιότητες. […] Ο Παπανδρέου δεν έχει σεξαπίλ και η Μελίνα Μερκούρη είναι μια σκέτη καταστροφή». Το σχόλιο δεν είναι τυχαίο. Έχουν προηγηθεί πολλά και σοβαρά στη χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας.

Ας μου επιτραπεί μια μικρή ιστορική ανασκόπησις. Σε ηλικία 15 ετών, ο Αλέξανδρος Ιόλας επισκέπτεται τον Κωνσταντίνο Καβάφη, στην οικία του στην Αλεξάνδρεια. Αμέσως του εκδηλώνει την επιθυμία να ανοίξει τα φτερά του σε άλλους ουρανούς. Ο Καβάφης τού δίνει συστατικές επιστολές προς τον Άγγελο Σικελιανό, τον Κωστή Παλαμά και τον διευθυντή ορχήστρας Δημήτρη Μητρόπουλο. Η Αθήνα θα αποτελέσει έναν μικρό σταθμό της ευρωπαϊκής περιοδείας του Ιόλα. Το 1939, ένας πίνακας τον μαγνητίζει στην προθήκη μιας γκαλερί της λεωφόρου Ματινιόν. Πρόκειται για ένα έργο του Τζόρτζιο ντε Κίρικο. Πληρώνοντας 100 φράγκα τον μήνα επί τρία χρόνια, ο πίνακας γίνεται δικός του. Είναι η εισαγωγή του στην Τέχνη. Πέντε χρόνια αργότερα, με τη βοήθεια της δούκισσας Ντε Γκραμόν, ανοίγει την πρώτη του γκαλερί στην 55η Λεωφόρο της Νέας Υόρκης. Η επιτυχία είναι άμεσος. Οι Αμερικανοί ανακαλύπτουν τους σουρεαλιστές, τον Μαγκρίτ, τον Μαξ Ερνστ κ.ά. Η συνέχεια είναι εντυπωσιακή. Τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, αί- θουσες τέχνης με το όνομά του ανοίγουν στη Ρώμη, στη Γενεύη, στο Παρίσι και στο Μιλάνο. Κορυφαίοι συλλέκτες, όπως η Ντομινίκ ντε Μενίλ ή ο Τζιάνι Ανιέλι, τον εμπιστεύονται με κλειστά τα μάτια για να εμπλουτίσουν τις συλλογές τους.

Οπρόεδρος της Γαλλίας Ζορζ Πομπιντού πηγαίνει στην γκαλερί του, πριν ανοίξει για το κοινό, και αγοράζει έργα τα οποία στη συνέχεια δωρίζει στο γαλλικό κράτος, και πιο συγκεκριμένα στο Centre Pompidou, που φέρει το όνομά του. Ο διεθνής Τύπος γράφει ύμνους για το μοναδικό τα- λέντο του Ιόλα, ενώ οι καλλιτέχνες διαγκωνίζονται για να ελκύ- σουν την προσοχή του. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρώτη έκθεση του Άντι Γουόρχολ έγινε στη νεοϋορκέζικη γκαλερί του Ιόλα. Και ενώ όλα μοιάζουν να πηγαίνουν πρίμα, ο «Μέγας Αλέξανδρος της Τέχνης», όπως τον χαρακτηρίζουν, αποφασίζει να εγκατα- σταθεί στην Ελλάδα. Αγοράζει ένα κτήμα στην απομακρυσμένη, τότε, Αγία Παρασκευή και χτίζει ένα μικρό παλάτι.

Σιγά σιγά επαναπατρίζει ελληνικές και ξένες αρχαιότητες, κα- θώς και σύγχρονα έργα τέχνης. Η συλλογή του φθάνει κάποια στιγμή στα 10.000 κομμάτια. Στις δεξιώσεις του παρευρίσκεται η «εμπροσθοφυλακή» της αθηναϊκής κοινωνίας και ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής. Όσοι έχουν παραστεί ομι- λούν για μια αξέχαστη εμπειρία. Σε ανύποπτο χρόνο, ο Ιόλας, απευθυνόμενος στον Κοκτώ, είχε πει μια φράση-κλειδί: «Η Ελλάς είναι φως ανέσπερον».

Ηαντίστροφη μέτρησις για έναν από τους επιδραστικότε- αλλά εκείνη την εποχή πωλούσε 200.000 αντίτυπα, της Αυριανής. Ο

ρους art dealers –αν και απηχθάνετο τον τίτλο– του 20ού

αιώνος αρχίζει το 1981, με την εκλογή του Ανδρέα Πα- πανδρέου. Για λόγους που μάλλον άπτονται της ελληνικής σχιζοφρέ- νειας, κατά τη διάρκεια της ΠΑΣΟΚοκρατίας, ο «Μέγας Αλέξανδρος της Τέχνης», όπως τον χαρακτήρισαν οι New York Times, θα βρεθεί στο στόχαστρο μερίδας συμπατριωτών μας, οι οποίοι συνετάχθησαν γύρω από τις απόψεις μιας εφημερίδας που δεν υπάρχει σήμερα,

Ιόλας δεν ήτο ο μοναδικός στόχος του «αυριανισμού», όπως επωνο- μάσθη το κοινωνικό φαινόμενο. Ποίος έχει ξεχάσει τις αήθεις επι- θέσεις σε έναν άλλον μεγάλο της τέχνης, τον βραβευμένο με Όσκαρ Μουσικής Μάνο Χατζιδάκι; Στο σημείο αυτό έχει, φρονώ, ενδιαφέρον να καταγραφεί η αντίδρασις του Ιόλα, όπως δημοσιεύεται στη βιο- γραφία του την οποία υπογράφει ο Νίκος Σταθούλης: «Παρότι είμαι Έλληνας από την Αλεξάνδρεια, δεν έχω τίποτα κοινό με την ελληνική νοοτροπία. Ευτυχώς που απαλλάχτηκα από αυτό το πράγμα. Όχι πως μισώ την Ελλάδα και τους ανθρώπους της, το αντίθετο μάλλον. Απλώς δεν μπορώ την κακογουστιά, που δυστυχώς υπάρχει σε με- γάλο βαθμό στην Ελλάδα, όπως υπάρχει και η κατεργαριά, κάτι που δεν συνάντησα ποτέ σε κανένα μέρος του κόσμου. Παλιότερα, δεν υπήρχε ούτε εδώ. Αποτελεί πρόσφατη επινόηση των Νεοελλήνων. Ανακάλυψα κάτι που δεν πίστευα ότι είναι δυνατόν να υπάρχει, μια ιδιαίτερη φόρμα ασχήμιας και χυδαιότητας που δεν αρμόζει στον

Έλληνα. Ο Έλληνας που ξέρω εγώ είναι απλός, όμορφος, ειλικρινής, λαϊκός. Πώς να καταλάβεις καλύτερα όλους αυτούς τους φτωχούς, ταλαιπωρημένους ανθρώπους που πιστεύουν σε ανύπαρκτους πο- λιτικούς και ψωριασμένους δημοσιογράφους; Πώς να καταλάβεις καλύτερα όλους αυτούς τους μάγκες που δεν σέβονται κανέναν; Βρίζουν στον δρόμο, φτύνουν όπου βρουν. Είναι μοχθηροί οι Έλληνες. Έχουν δρόμους βρόμικους, τα πετάνε όλα κάτω. Έτσι όμως τους μαθαίνουν. Αυτά τους δίνουν να διαβάσουν.

Είναι βιασμένοι. Είναι ληστεμένοι, συγχυσμένοι. Μια ζωή υποταγμένοι στον μόχθο, στα κόμματακαι στους πολιτικούς τους. Να καταλάβεις, όμως.

Να κοιτάξεις γύρω σου καλά. Να καταλάβεις πώς ένας υπέροχος λαός καταντάει στα χάλια που είναι σήμερα. Είναι κινήσεις απελπισμένων ανθρώπων, οι οποίοι ασφυκτιούν κάτω από το βάρος μιας καλαίσθητης παράδοσης, αντί να γίνει κάθε Έλλη- νας ένα λιθαράκι του Παρθενώνα. Έτσι χτίζονται τα σύμβολα. […] Εδώ, παιδί μου, ένα καλό κάνεις και σε βρίζουν. Καμία παιδεία δεν έχει αυτός ο λαός. […] Του λείπει ο τρόπος του πνεύματος. Αυτός είναι ο κινητήριος μοχλός της δημιουργίας». Αρκετά ερωτήματα σχετικά με τον βίο και την πολιτεία του Ιόλα παραμένουν έως σήμερα αναπάντητα. Το κυριότερο, πάντως, εί- ναι: Γιατί γύρισε;

Υ.Γ. Τριάντα ένα χρόνια μετά την αποδημία του, ο Δήμος Αγίας Πα- ρασκευής ανεκοίνωσε εν χορδαίς και οργάνοις την αγορά της βί- λας Ιόλα και τη μετατροπή της σε Πολιτιστικό Κέντρο. Κάλλιο αργά παρά ποτέ, αν και, όπως δύναται να διαπιστώσει ο αναγνώστης από την εικονογράφηση του άρθρου, το esprit του Ιόλα και το άφθαστο γούστο του έχουν χαθεί για πάντα. Πού αλλού, στο πέλαγος της ελληνικής παράνοιας.

του Χρήστου Ζαμπούνη

Φωτογραφίες: Χάρης Χριστόπουλος